Deutsche VersionEnglish version Von Diedrich Tisse in Nikolaj Tisse
• Aundre Siede  •  E-Mail

tou latzt beoabeit
25.11.2005

Druck
version

Wirtschaft enn Neu Samara bit 1930: Laundwirtschaft, Haundel in Haundwoatj

von Diedrich Tisse, äwasat von Heinrich Ditj

Onse Veavoudasch send ver aulem ütt wirtschaftlije Jrinde nou Neu Samara jetrocke, daut es aulso wichtich dit Themajebiet tou betrachte. Dee Hauptbeschaftjung we dee Laundwirtschaft in daut es uck nü noch so fe dee vondoagsche Beveltjarung em Krasnogwardejskij Rajon. Aulet aundre so aus Haundel in Haundwoatj deende entweada dee perseenlije Bedirfnisse oda dee weare eene Help bie dee launwirtschaftlije Teatichtjeit.

Wan dit Thema betracht woat mot maun jenau twee Tietaufschnets unjascheede: eenmoul dee Tiet vone Besiedlung 1890-1892 bit dee Kolchostiet 1929-1930 enn dee de jewande mennische Oabeits- in Wirtschaftswies sich frie entwetjle kune, wo bie dee 20-ja Johre aus Äwagangstiet nou dee neajchste, derch Plounwirtschaft jepreajda, Tietaufschnet tou betrachte es. Diss tweeda Aufschnet died onzjefea bit deam Ütwaundre von dee measchte Plautdietsche ütt Neu Samara nou Dietschlaund aunfangs 1990-ja Johre. Dee vondoagsche Wirtschaft enn Neu Samara in Rußlaund auljemeen es nü enn eenem aulmealijen Äwagang nou de Moatjtwirtschaft.

Laundwirtschaft verem Kolchos

So aus aul erweant we Laundwirtschaft dee Hauptbeschaftjung vone mennische Beveltjarung enn Neu Samara in enn Rußlaund äwerhaupt tou dee Tiet. Nou eene Statistik em Bouk „Daut Mennonitentum“ weare aunfangs 20-stet Johundat 73,1 % vone beschaftijte Menniste Büres. Dee Laundwirtschaft stund uck traditionell oppe äschte Stead enne mennische Jesalschoft. Doaweajen bemeajd sich jieda Mennonit eene äjne Wirtschaft optobüe. So aus etj aul enne jeschichtlije Betrachtung sead, we een grootet Deel vone mennische Beveltjarung oune äjnet Laund. Maun schautzt, daut enne 1860-ja Johre, aulso vere Reforme in dee massive Jrindung von Dochtakoloniee, so bie 2/3 vone Beveltjarung enn Molotschna tjen äjnet Laund haud.

Dee Omsiedla, dee aulso nou Neu Samara kaume, jeheade em auljemeene tou diese Grupp, noum Besiedlungsvedrach sogoa enn meare Generatione. Eene Ütnoum weare dee Frietjeepa, dee nich laundlos senne bruckte, om enn Neu Samara Laund tou tjeepe. Wobie sich hia dee Froag stalt auf dee Frietjeepa wertlich aul enn Molotschna eene äjne Wirtschaft feade oda auf ahn nich enn irjend eene Form von eare Ellre oda Jeschwissta ea Vemeaje metjeholpe word, wiels eene bestemde Somm must foutz enjetoult woare. Dee Laundlose motte verhea aus Tjnajchte enne Laundwirtschaft oda em Haundwoatj oda Haundel jeoabeit habe. Eene wiedre Meajlichtjeit we Laund pachte fe laundwirtschaftlije Zwatje. Nou miene Meeninj kune dise Mejlichtjeit dolla dee Frietjeepa nutze, wiels soond bruckt mea Jeretschoft in Pead, woone aum Aunfang mau knaup weare. Dee Measchte haude ouba jedenfauls een Goade hinjrem Hüs, wo maun Ädschoke in Jetjeats satte kun. See weare aulso vone Laundwirtschaft nich gaunz jetrannt.

Lageplan der HofstelleNoum Besiedlungsvedrach nou tjreaje dee Frietjeepa 80 Desjatin in dee laundlose 40 Desjatin Laund. Nou dee Veheltnisse tou dee Tiet mot daut tojereatjt habe toum eene Wirtschaft tou bedriewe, dee Aunsiedla enn Molotschna tjreaje toum Biespell 60 Desjatin. Een Deel vom Laund (dee Goade) we diretjt hinjrem Hüs. Dee Hofstead op deam daut Hüs jebüt word, haud ne Mout von so bie 64 x 200 m, aulso 12800 qm – enn beat mea aus eene Desjatin. Dee Hofstead lach tou dwea aun eene breede Gauß. Verem Hüs aune Gauss we een Veagoade met Pappel oda Aschebeem. Dee Jrenz nou dee Gauss word met eene Reaj Beem beplaunt. Hinja deam Hüs we dee Nutzgoade met Jetjeatjz, Ädschocke in Melone in dan oppem Enj wada eene Reaj von Beem. Enne Medd vom Goade, manjchmoul uck aune Kaunt, we eene lange Reaj von Johannes-, Tjresbeare- in Himmbearebescha met een Poa Ouftbeem doamank jesat. Velenjst diese Reaj, manjchmoul tweschen twee reaj Bescha, jintj een Stich, wo tou goune jinjtj. Aules toop heet daut Goadestich. Hinja dee Hofsteade jinjtj een Wajch hinjre Goades. Aune aundre Sied vom Wajch haud jieda Hof noch een Stetj Laund meist so groot aus dee Goade, wo jeweenlich Mais in Ädschocke jesat worde. Daut äwaje Laund von 40 Desjatin we dochwoll enn 2-3 Deele so enjedeelt, daut jieda Büa Laund met ähnlije Qualitet tjreajch. So we dee Ädbodem nouda nou dee Ritsch emmerhan fruchtboara aus oppe Humpels.

Em Goade wosse Appel-, Beare- in Tjoaschebeem. Dee Johannes- in Tjreßbeare worde 1891 aus Aufsatasch in Plaunte von Molotschna met jebrocht. Nich aule Ouftbeem, dee maun vone Ukraine metbrocht, äwaleawde enn disem hoade Tjlima. Em Nutzgoade gauf et Roode- in Zockabeete, Wrucke, Komst, Salat, Postanack, Tomate, Radistje, Peetazelj, Anis, Dell, Oafte, Schauble, Lense, Tjitjelstjap, Zockaschote,Gurtje, Peapaschote, Pfeffemenz in Kemalle. Doa bie wosse noch Melone in Arbuse (Wassermelonen).

Jeseit word aum measchte Weit, dee word enne Staut Sorotschinsk vekoft. Maun bedreef dreefache Laundwirtschaft: Em äschte Joh word daut Onkrüt oppe Schwoatbroak aufjehaut. Em tweede Joh word doa bouwe bit enne Medd Juli Vee jeweit in dan mettem Eenschoa deep romjepleajt. Daut Onkrüt, woont nü noch bleew, word vom Frost venicht. Enn diese Schwoatbroak word Weit jeseit. Em neajchste Joh noum Weit word Joascht oda Houwa nennjeseit. Büta deam word noch Rogg jeseit, ouba blos fe daut äjne Brot, wiels dee drouch mau weinich vom Hetjta. Maun beseid daut Laund dree Joh hinjrenaunda em Watjsel met 2 Joh Schwoatbroak. Aunfenjlich we Schwoatbroak een Joh, ouba daut jinjtj nich lang, wiels dee Ädbodem sich nich so schwind vepüste kun. Joascht in Houwa word aus Veefoda jebruckt, doato word uck noch Heazh in Mais jeseit. Dee Fruchtfolje met Schwoatbroak in Weitseie toum Vekoop haud maun enn Molotscha äwanoume, wo sich dee Siedla, besondasch noum Tjrimtjrich, stoatj op Weitexport spezialiseat haude.

Tou bemoatje es daut veale Laundwirtschaft-Jeretschaft, daut dee Siedla benuzte. Daut gauf deam Eenschoa, deam Schroutzplouch met Kauste, veschiedne Drille in Eajde, dee Haumeschin, dee Graußmeschin, deam Goawebinja, deam Ütvoasteen, dee Draschmeschien met Roßwoatj, dee Putzmeal in deam Trejear (Eene Meschien toum Jetreajd reinje vom Krütsout). Nich jieda Büa besaut aulet Jereetschoft – maun lied sich daut jeajensiedich ütt. Aum diaschte in aum schwanste tou bedriewe we woll dee Draschmeschin, dee doato auleen acht Pead bruckt. Aum Aunfang word mettem Ütfoasteen jedrosche (Dee Tjeana ütte Oare). Daut we eene zimlich langkwierije Oabeit: maun rolld met eenem Ütfoasteen meare Moul äwa daut veschmeatne oppe Deal Jetreajd äwa.
Dreschen in Pioniertagen
Drasche met deam Ãœtfoasteen.
Enne äschte Joare noude Aunsiedlung kun maun sich dochwoll dee Draschmeschine nich leiste. Louta ouba worde meist emma dee benuzt, wiels doa derch dee Oabeit veal leichta word..


Dee Graußmeschin

Dee Haumeschin (Lobogrejka)
Aum Aunfang word daut Jetreajd mette Haumeschin aufjehaut, dee daut dan hinja sich hanschmet in musst von Helpa tou Tiet enn Goawe jebunge in aune Sied opjestalt woare. Daut we eene schwoare Oabeit enne Hett, doa von tjemt uck dee rusche Noume von dee Meschin - Lobogrejka – Stearnwoama. Louta kaume dee Peatshoatj in Binja. Om eene Veastalinj tou jeawe wo veal Jeretschaft dee Siedla besaute erwean etj dee Zoule fe Jugowka em Joh 1914: 12 Draschmeschine, doa von twee met Motourebedriew, in vea Binjasch.

Aus Tjnajchte worde Enwouna vone omlidjende Darpa aunjenoume: Russe, Bestjire in Mordwina. Besondasch enne Ernte worde veal Oabeida jebruckt. Uck sonst beschaftijde dee Büasch Oabeida, besondasch wan se noch tjene erwossne Seans noch nich haude. Em Jeajensautz tou de Muttakolonie gaufet woll nich veal mennische Tjnajchte, wiels jiedra eene äjne Wirtschaft haud. Aus tjliene Anekdote kaun maun aum Raund noch erweane dee Veseatje dee nich-mennische Tjnajchts dee plautdietsche Sproak bietobrinje.

Dee Laundwirtschaft word vom onjewande Tjlima in dee Siedla eare Oamot behindat. Dee oole Heimat Molotschna lach enn Sied-Ukraine aum Asowschen Mea. Daut Tjlima doa es milda aus enn Neu Samara, wo dee Temperatua em Winta bit -35 Groud faule kaun. Doato tjemt noch daut Wadarytmus: veal schnee em Winta, dreaja Somma, reajnerischa Hoawst. Daut gauf tweschen enn sea dreaje Johre, so aune 1906 (totale Missernte), 1911, 1916 in 1921.

Daut gauf tjene entwetjelde Veezucht. Aum Aunfang bejneajd maun sich met deam Vee, woont maun enne Omjeajend tooptjeepe kun. Louta tjitjt maun sich roma nou beatret Zuchtvee. Derch jemensaum jekofte Zuchthinjste word dee Peadrasse sea vebeatat. Jieda Büa kun mau ne jewesse Zoul Vee oppe Weid brinje. Haud wea mea, so must he sich met deam eenje wea weinja haud. Een vone Darpsvesaumlinj aunjenoumna Hoad jouch daut Vee oppe Weid in brocht daut openouwend tridj. Dee Gauss we breet jenouch om dee Head zemorjens in openouwend velenjst tou joage. Dit Veeütjoage bleef uck louta noch so, aus jieda Femilje mau 1-2 äjne Tjeaj hoole deawd. Aus Tjind hab etj daut noch Enj 80-ja Johre selst erleawt.

 Dee Hauptgauss „Sowetskaja“ enn Donskoj openouwend enne 1980-ja Johre. Daut Vee tjemt vone Weid.
Schwien worde emma jehoole, measchtens fe sich toum Schlachte in mau selden toum Vetjeepe.

Besondasch erweant motte dee groote Kutasch. Dee gauf et aum Enj 1917 neajen, unja aundre: von Heinrich Reima, Klouße, Heinrich Ditj, Thiesse, J. Voth, Woanjtin in Fraunz Rejea . Eenen vone jratzte Kütasch haud Heinrich Reima. Sien Laundäjentum bestund ütt 5.931 Desjatin. He vepacht een Deel von sienem Laund aun Siedla ütt Bogomasow. Daut Wirtschafte op dise Kütasch kaun sich nich sea von dee enne Muttakolonie unjaschet habe. Büta eenem mennischen Vewaulta worde woll blos nich-dietsche Oabeida aunjenoume. Eare Sielunge entwetjelde sich louta tou tjliene Darpa, so t.B. Nowosjolki, Komsomolez, Novojagodny in Aleksejewka (dee Noumes staume ütte Sowjetstiet). Dee Kütasch worde aul bold noude Oktobarewolution 1917 entäjnet in dee Weats jine oppe Flucht.

Haundel in Haunwoatj verem Kolchos

Mette Tiet gauf daut meist enn jieda Darp eene Lauftje, dee de Mensche met dee needichste Woa vesorjd in ahn Eia in Bota aufkoft. Dee Maltj kun aun eene Tjeesarie enn Pleschanow vekoft woare (dee Tjeesarie enn Lugowstje word äscht enne Kolchostiet enjerecht).

Weajen dee Besteuerung von Mennonite fe deam Forsteidenst finanzeare entstund 1908 diese List von Jeschaftslied enn Neu Samara:
Name des Geschäftsinhabers Art des Geschäfts Wert des Geschäftes
in Rubeln
Ort
Johann Dick Laden 7000 Dolinsk
N. Enns Mühle 1000 Dolinsk
Franz Klassen Laden 8000 Donskoj
Jakob Wittenberg Maschinenlager 3000 Donskoj
Gerhard Neufeld Laden 1300 Lugowsk
Kornelius Regehr Laden 10000 Podolsk
Elias Regehr Laden 5000 Pleschanow
Kornelius Bergen Motormühle 1000 Pleschanow
Johann Wall Wassermühle 20000 am Tock
Insgesamt 56300  
Quelle: Manitoba Mennonite Historical Society

Enn Pleschanow bedreef Fraunz Klouße, dee Grootvouda von Cornelius F. Klassen, eene lauftje met Kolonial- in Meetawoa. He kaum aul bold nou de Aunsiedlung nou Neu Samara. He koft Woa enn Sorotschinsk enn in brocht dee nou Pleschanow. Mette Tiet entwetjeld he sien Haundel emma wieda. Bie siene Reise neem he uck dee Post fe dee Enwouna met. Äwerhaupt word enne äschte Johre dee Postvetjea nou Sorotschinsk vone Hendla äwanoume. Äscht 1905 word enn Pleschanow een äjnet Postaumt jejrindt. Fraunz Klouße haud so veal Erfoltj daut he sich aus Spenda bewiese kun: aun Wiehnachte loodt he dee Tjinja üttem Darp nou sich nou Hüs enn, wo jiedra eene Tüt met Seetichtjeite tjreach. He wea uck aum Büh vone Tjoatj enn Pleschanow bedeelicht. Sien Sean Fraunz Klouße bühd 1904 enn Donskoj een tweestokjet Hüs met Woutahetinj. Em unjaschte Stock word eene Lauftje enjerecht.

Enn Dolinstje haud dee von Jehaun Aron Dytj jejrindte Lauftje veal Erfoltj. Dee word louta von sienem Sean Jehaun wieda jefeat. Dee Lauftje word enne 1920-ja Johre aun eenem Riese vekoft, dee aunfangs Kolchostiet entäjnet word. Daut groote Hüs von jebrennde Teajle es nou hea aus Riesenshüs bekaunt. Enn Podolstje haud Keneljis Rejea eene Lauftje, dee 1908 von H. Woanjtin jekoft in jrata ütjebüt word. Enn Bogomasow gauf et sogoa twee Lauftjes. Enn Kaltan gauf et twee Lauftjes von Jaunze in Jakob Temamaun. Eenje Hendla besaute noch Laund in bedreewe Laundwirtschft, so t.B. Jakob Temamaun.

Dee Woa word von Sorotschinsk, Busuluk, Samara in Ufa jebrocht. Vekoft worde Zocka, Seetichtjeite, Peapakouke, Kolonialwoa: Tee, Kofe, Vanilje, Keneelj, veschiedne Neatoate, wieda Sonnebloome-, Hamp- in Lieneel. Dee Mensche kune doa uck Schoh in Zeijch tjeepe. Enne Lauftjes gauf et büta Jestale in Toomdescha uck Descha in Steela wo dee Kunde sich doulsate koune in vepuste, Nieechtjeite vetale oda Jeschafte bereade. Op Wensch kune se uck ne Tauß Tee oda Kofe drinjtje. Wiels dee Büasch ea measchtet Jelt tjreaje wan se de Ernte vekoft haude, bruckte see biem Entjeepe nich boa Jelt toule in kune Kredit neame. Dee Schulde worde enn een Schuldbouk nennjeschreawe. Bie diere Woa oda Laundwirtschaft-Meschine word vom Tjeepa een Weksel ütjefelt.

Von gaunz aundre Oat weare dee 2 Meschinehofs: dee von Jakob Wittenboajch enn Donskoj in Jeat Ditj enn Pleschanow. Jakob Wittenboajch jrindt sien Jeschaft 1906, Jeat Ditj een beat louta. Dee Büasch kune doa daut needje laundwirtschaftlije Jeretschaft tjeepe. Dee Meschine worde uck von dee omlidjende nich-dietsche Enwouna jekoft. Womeajlich bruck maun toum Jrinde von soon Jeschaft bediedent mea Kapital aus bie eene Lauftje, wiels dee Meschine sea dia weare. Wan daut Hüs von Jakob Wittenbojch so betjitje mot he eena vone ritjste Mana enn Neu Samara jewease senne (aufjeseene vleijcht vone Kütamana).

Wirtschaft von Jakob Wittenboajch enn Donskoj.
Veale Siedla weare ver deam daut se nou Neu Samara trocke Haundwoatja jewease. Enne äschte Johre kun sich weinich wea von eare Deenste waut leiste loute. Louta ouba oabeide see enn earem Haundwoatj bie aun. So gauf daut Holtoabeida, Schmets, Foawa, Tapmoaka in aun. Isaak Dertjse enn Kütalee bedreef eene tou dee Tiet moderne Holtoabedarie. Doa word veschiednet Meebil so aus Komode, veschiedne Benjtje, Tjleedaschaups in Seatja jemoakt. Een Foawa, W. Friese, forf daut foadje Meebil ütt Dertjse siene Holtoabeidarie. Meist jieda Darp haud eene Schmead, wo Meschine in Jeretschoft repareat in tjliene Sache so aus Tjeade, veschiedne Prasse (t.B. Zieropsprasse) jemoakt worde. Em Winta mouke D.Pana in J.Eawat Jescherr.

Daut worde meare Teajelbrennariee opjebüht u. a. enn Podolstje von Banjmin Siebat in enn Donskoj enne Wirtschaft von Otto Atj.

Mühlen



Dee Windmeal enn Krassikow

Dee Windmeal von Hermann Klouße enn Jugowka

Dee Daumpmeal von Tobias Foth, Lugowstje.
Dee Mennonite weare enn gaunz Rußlaund beriemt weajen eare Meale. Daut worde uck enn Neu Samara meare jebüht. Hia word daut Jetreajd jemoule vone Aunsiedlinj uck von dee nich-dietsche Darpa ütte Omjeajend. Daut gauf dree Daumpmeale, eene Woutameal in meare Windmeale.

Dee Woutameal aum Tock, bie Pleschanow, word von Jehaun Waul jebüht. Aum Aunfang word dee von Schapreada bedreawe, louta word see op Turbine omjebüht. Daut Jebied word von jebrennde Teajle opjebüt in haud mettem Tjala toop 5 Stockwoatj. Dee Turbine, jieda 150 PS stoatj, weare enn eenem Jebied besied nennjebüht. Om dee Turbine tou bedriewe word dee Tock aufjedammt, dee Daum word jieda Farjoh vom Houchwouta in Iestoufle derchjereate in musst fresch opjeschet woare. Jemoule word dee Weit tou Schlichtmeal in daut Foodajetreajd tou Schroot. Dee Meal mool in ruscheld enn 24 Stund 16.000 kg wittet Meal in Jret. Bedeent word dee Meal von 7 Oabeida. Uck ons Üagrootvouda Jakob Tisse haft enne 1920-ja Johre eene Tiet lang doa jeoabeit in met siene Femilje jewount. Dee Meal word louta aun Tassmaun vekoft. Dee latzte Äjentiema we dan Jakob Hiebat. Aune 1929 jinjtj dee Meal aum Staut äwa.

Dieser Text soll um die Jahre nach 1930 fortgesetzt werden. Interessant wäre es möglichst detailierte Angaben über die Kolchosen zu machen, z.B. eine Liste aller Kolchosevorsitzender, welche Technik verwendet wurde und die Anzahl der verwendeten Maschinen. Im Buch "Neu Samara" steht dazu relativ wenig drin. Im Gegensatz zu der Zeit vor 1930 muss es aber noch viele Augenzeugen geben, die darüber Bescheid wissen. Meldet euch bitte!